کد مطلب:10951 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » احكام

آيا مجتهدان براي استنباط حكم خمس از همه مدارك اجتهاد بهره ميگيرند يا از بعض آنها؟

در حوزه فرهنگ شيعه كتاب، سنت، اجماع و عقل به عنوان منابع و مدارك اجتهاد مطرح ميباشند، كه فقيهان در استخراج احكام از آنها استفاده ميكنند. البته برخي احكام به دليل تعبّدي بودن، مدرك عقلي ندارند، از اين رو مجتهدان در استكشاف همه احكام از دليل عقل بهره نميگيرند. عقل فقط در فهم احاديث و نوع برداشت صحت و سقم و جمع روايات متعارض و انطباق با كتاب و مخالف كتاب كارايي دارد. خمس از احكام تعبدي است كه فقيهان در خصوص استنباط آن به دليل كتاب، سنت(1)، و اجماع(2)، تمسك نموده و از دليل عقل بهره نگرفتهاند. گر چه عقل ميتواند فلسفه و حكمت اخذ خمس را از نظر اجتماعي و اقتصادي بيان كند.

مجتهدان در چگونگي استنباط خمس از آيات، روايات و اجماع معمولا خط مشي واحدي نداشته و هر كدام، از عموم و اطلاقات روايات بهره گرفتهاند. آيهاي كه معمولاً فقيهان از آن حكم خمس را استنباط نمودهاند، اين آيه ميباشد:

و اعلموا انّما من شي فانّ للّه خمسه و للرسول ولذي القربي و اليتامي و المساكين و ابن السّبيل...(3)

بدانيد آن چه را كه سود ميبريد پنج يك آن براي خدا و رسول خدا، خويشاوندان، يتيمان، مساكين و راه ماندگان ميباشد.

مجتهدان در استنباط حكم خمس از روايات از روش خاص خود پيروي كردهاند كه تبيين آن فرصت ديگر ميطلبد. در اين جا جهت رعايت اختصار به ترجمه يك روايت اكتفا ميشود.

امام موسي بن جعفر(ع) فرمود:

خمس در هر فايدهاي كه مردم ميبرند، چه كم و زياد واجب است.(4)

پي نوشتها:

1- ر. ك: مستمسك العروة الوثقي، ج 9، ص 443 حسين علي منتظري، كتاب الخمس، ص 10- 7.

2- همان.

3- انفال، ص 137، آيه 41، تفسير نمونه، ج 7، ص 171 و 172؛ مجمع البيان، ج 4، ص 543 و تفسير الميزان، ترجمه ج 9.

4- ترجمه تفسير الميزان ج 9، ص 157.